به گزارش فردای خبر، در روزهایی که آفتاب بی‌رحمانه‌تر از همیشه می‌تابد و خبرهایی مبنی بر کاهش شدید منابع آبی، از جمله خالی شدن سدها، ذهن بسیاری از مردم را درگیر کرده، بار دیگر بحران آب به‌عنوان یکی از جدی‌ترین چالش‌های زیست‌محیطی ایران سر برآورده است، این مهم، دیگر صرفاً یک دغدغه کارشناسی نیست؛ بلکه مسئله‌ای است که زندگی، امنیت، کشاورزی و حتی آینده سکونت‌گاه‌ها را تحت تأثیر قرار داده است.
این روزها استان البرز در یکی از بحرانی‌ترین دوره‌های آبی خود قرار دارد، کاهش چشمگیر بارندگی، افت شدید ذخایر آبی و برداشت‌های کنترل‌نشده از منابع، فشار بی‌سابقه‌ای را بر سدهای کلیدی مانند کرج و طالقان وارد کرده است. این دو سد که نقش اساسی در تأمین آب شرب و بخش کشاورزی دارند، اکنون با سطح ذخیره‌ای بسیار پایین‌تر از حد انتظار روبه‌رو هستند. این شرایط، زنگ خطر کم‌آبی و تهدید امنیت آبی استان را به صدا درآورده است.
65درصد مصرف آب در کشاورزی و صنعت
حمیدرضا نامداری، مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان البرز در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم از کرج با بیان اینکه 30 درصد از آب شرب استان از منابع آب سطحی و 70 درصد از منابع آب زیرزمینی تأمین می‌شود، می‌گوید: سهم مصرف آب در البرز به‌صورت تقریبی چنین برآورد می‌شود که حدود 60 تا 65 درصد از منابع آبی در بخش کشاورزی و صنایع، حدود 30 درصد در بخش خانگی و حدود پنج تا 10 درصد نیز در حوزه آبیاری فضای سبز شهری مصرف می‌شود.
وی با اشاره به استفاده از آب شرب برای آبیاری فضای سبز شهری مطرح می‌کند: این موضوع می‌تواند موجب بروز مشکلاتی در توزیع فشار آب به‌ویژه در ساختمان‌های مسکونی شود و به افزایش قابل‌توجه هدررفت منابع آبی بینجامد. سهم عمده آب استان البرز که صرف کشاورزی می‌شود نیز با هدررفت بالایی مواجه است؛ مسئله‌ای که با وجود اهمیت آن، هم در نگاه عمومی و هم در تصمیم‌گیری‌های مسئولان معمولاً کم‌اهمیت یا مغفول باقی می‌ماند.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان البرز با بیان اینکه بیشترین میزان مصرف آب در استان مربوط به بخش کشاورزی و صنایع است، اذعان می‌کند: در خصوص بهینه‌سازی مصرف در این بخش‌ها، لازم است متولیان اصلی از جمله جهاد کشاورزی و صنعت، معدن و تجارت، نسبت به ارائه برنامه‌ها، اقدامات انجام‌شده و گزارش عملکرد خود در این زمینه اقدام کنند.
برآوردها نشان می‌دهد که در مجموع، منابع آب استان البرز نسبت به سال گذشته با کاهشی حدوداً 50درصدی روبه‌رو شده‌اند، این افت نه‌تنها سدها را تحت‌فشار قرار داده است، بلکه سفره‌های زیرزمینی نیز به‌شدت آسیب دیده‌اند. برداشت‌های غیرمجاز از چاه‌ها، کاهش تغذیه طبیعی و نبود زیرساخت‌های مناسب برای ذخیره‌سازی آب‌های سطحی از جمله عوامل تشدید این بحران هستند، ادامه این روند، بسیار نگران‌کننده است.
تهدید تأمین آب در پیک تابستانی
داوود نجفیان، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان البرز در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم از کرج می‌گوید: در سدهای کرج و طالقان که تأمین‌کننده بخش عمده‌ای از آب شرب استان‌های البرز و تهران هستند، به‌دلیل کاهش حدود 40درصدی بارش‌ها نسبت به متوسط بلندمدت، وضعیت منابع آبی نگران‌کننده است و این کاهش بارندگی مستقیماً بر حجم ورودی به مخازن این دو سد تأثیر گذاشته است.
وی با ابراز اینکه این کاهش بارش موجب کاهش روان‌آب‌ها و ورودی آب به سدهای استان شده است و در نتیجه، حجم ذخیره سدها نیز به‌طور قابل‌توجهی کاهش یافته است، اذعان می‌کند: در سد کرج از ظرفیت 180 میلیون مترمکعبی آن، تنها حدود 60 میلیون مترمکعب آب ذخیره شده است و این در حالی است که سال گذشته در همین زمان، حجم ذخیره‌شده حدود 157 میلیون مترمکعب بود.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان البرز با اعلام اینکه یعنی ذخایر سد کرج نسبت به سال گذشته، 62 درصد منفی شده است، مطرح می‌کند: در سد طالقان از مجموع ظرفیت 420 میلیون مترمکعبی آن، امسال تنها 212 میلیون مترمکعب آب ذخیره شده است، درحالی که در سال گذشته این رقم 314 میلیون مترمکعب بود؛ این یعنی ذخایر سد 32 درصد منفی شده است.
نجفیان خاطرنشان می‌کند: هم‌زمان با کاهش منابع، مصرف نیز افزایش یافته و این موضوع تأمین آب شرب را با چالش جدی مواجه کرده است. درحالی که تنها یک ماه از تابستان گذشته و دو ماه پیک مصرف باقی مانده است، با توجه به احتمال نبود بارش، روند کاهش حجم ذخایر سدهای کرج و طالقان ادامه‌دار خواهد بود، سایر سدهای تأمین‌کننده آب شرب تهران نیز همین شرایط را دارند.
سد کرج در خطر فاجعه‌آمیز کاهش ذخیره
بر اساس موارد مذکور، سد کرج در خطر فاجعه‌آمیز کاهش ذخیره قرار دارد. وضعیت سد طالقان نسبتاً بهتر است اما با توجه به حساسیت شرایط، نیازمند مدیریت دقیق و صرفه‌جویی عمومی است. مصرف بی‌رویه و زیرساخت ناکافی همراه با کاهش بارش، ترکیبی ایجاد کرده است که تنها با همکاری نهادها و مردم امکان عبور از آن وجود دارد، نجات منابع آبی نیازمند تغییری بنیادین در سبک زندگی ماست.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان البرز با هشدار اینکه "با توجه به این وضعیت، تا پایان تابستان با روند نزولی ذخایر آبی روبه‌رو خواهیم بود."، تصریح می‌کند: اگر کاهش مصرف و صرفه‌جویی جدی صورت نگیرد، در پایان تابستان با سدهایی تقریباً خالی وارد سال آبی جدید خواهیم شد، این وضعیت تنش آبی، افت فشار و کم‌آبی را از تابستان به پاییز منتقل خواهد کرد و بحران را ادامه‌دار می‌کند.
نجفیان عنوان می‌کند: مصرف فعلی ما تقریباً دو برابر متوسط جهانی است، یعنی در استان البرز سرانه مصرف آب شرب روزانه حدود 240 تا 260 لیتر است، درحالی که میانگین جهانی حدود 140 لیتر است. نمی‌توانیم بدون توجه به وضعیت ذخایر سدها و منابع زیرزمینی، مصرف را به‌روال گذشته ادامه دهیم، صرف آب شرب ما حدود 30 تا 31 درصد بوده، درحالی که متوسط مصرف کل کشور حدود 6 درصد است.
وی می‌گوید: با توجه به احتمال تکرار کاهش بارش در پاییز امسال، همانند سال گذشته و شرایط بحرانی سدهای کرج و طالقان، انتظار می‌رود با مشارکت مردم، حداقل 20 درصد صرفه‌جویی در مصرف آب شرب در دستور کار قرار گیرد. در صورت صرفه‌جویی مؤثر، امکان ذخیره‌سازی حجم قابل‌توجهی آب تا پایان تابستان وجود دارد، برای دستیابی به پایداری منابع آبی در سال جاری و سال‌های آینده، راهکاری جز صرفه‌جویی در مصرف آب وجود ندارد.
صرفه‌جویی یعنی درست مصرف‌کردن نه کم‌مصرف‌کردن
از گذشته تا امروز هر جا سخن از صرفه‌جویی است، اولین واژه‌ای که در ذهن مرور می‌شود، کم‌مصرف کردن است درحالی که صرفه‌جویی به‌معنای «کم‌مصرف‌کردن» نیست، به‌معنی درست مصرف کردن است و باید آن را به‌عنوان یک فرهنگ و ضرورت ملی پذیرفت و اقدامات ساده‌ای مانند استفاده از شیرآلات کاهنده مصرف، اصلاح الگوی آبیاری در کشاورزی، جلوگیری از نشت آب، بازچرخانی آب خاکستری و آموزش در مدارس و رسانه‌ها می‌تواند تأثیر چشمگیری بر کاهش مصرف داشته باشد.
چندی پیش در بازدیدی سرزده، مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران با حضور در استان البرز، از پروژه‌های کلیدی آب‌رسانی و زیرساخت‌های حیاتی تأمین آب استان بازدید به‌عمل آورد و از نزدیک در جریان ظرفیت‌ها، چالش‌ها و طرح‌های توسعه‌ای این تأسیسات حیاتی قرار گرفت و سد کرج به‌عنوان یکی از منابع اصلی تأمین آب شرب استان‌های البرز و تهران، بخش مهمی از این بازدید را به خود اختصاص داد.
پزشکیان در جریان بررسی وضعیت مخازن، دبی ورودی و ذخیره‌سازی آب، بر لزوم حفظ منابع آبی و جلوگیری از هدررفت تأکید کرد و با اشاره به اهمیت اجرای الگوی صحیح مصرف آب در بخش کشاورزی، بهینه‌سازی روش‌های آبیاری، کاهش تلفات شبکه و مقابله جدی با برداشت‌های غیرمجاز، خواستار تسریع در اجرای طرح‌های تکمیلی برای مدیریت هوشمند منابع آب شد و گفت: تأمین آب سالم، پایدار و عادلانه برای مردم اولویت دولت است.
بر اساس آمارها، سرانه مصرف آب شرب در کشور ما بیش از میانگین جهانی است. درحالی که کشورهای توسعه‌یافته با الگوهای جدید مصرف، بازیافت آب و استفاده از فناوری‌های نوین سعی در کاهش مصرف دارند، در بسیاری از مناطق ایران هنوز الگوهای سنتی مصرف پابرجاست، از آبیاری‌های غرق‌آبی در کشاورزی گرفته تا نشت لوله‌های شهری، همه در هدررفت میلیاردها لیتر آب نقش دارند.
سرانه مصرف آب خانوارهای البرز و تهران دوبرابر استاندارد جهانی
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان البرز با یادآوری اینکه در بخش خانگی، میزان الگوی مصرف هر واحد مسکونی 11 مترمکعب در ماه است، خاطرنشان می‌کند: سرانه مصرف آب هر خانوار البرزی و تهرانی دوبرابر میانگین الگوی مصرف استاندارد جهانی است. خاموشی‌های مکرر چاه و تأسیسات و آبیاری فضای سبز شهری با آب شرب در زمان حاضر، بزرگ‌ترین چالش‌های حوزه آب و فاضلاب البرز به‌شمار می‌روند.
امروزه بحران آب در البرز، دیگر یک هشدار نیست، بلکه واقعیتی تلخ و انکارناپذیر است. سدهای بزرگ استان در حال خشک شدن و منابع زیرزمینی رو به نابودی هستند و تنها راه عبور از این بحران، ترکیب مدیریت مصرف، بازچرخانی، مشارکت اجتماعی و سرمایه‌گذاری هوشمندانه است. آینده این استان، در گروی تصمیماتی است که همین امروز باید گرفته شوند.
نیازی به بازگوکردن نیست که آب، مایه حیات و ارزشمندترین منبع طبیعی زمین است؛ منبعی که اگرچه همواره در دسترس به‌نظر می‌رسد، اما ذخایر آن محدود است و تغییرات اقلیمی، رشد جمعیت و مصرف بی‌رویه آن را به یکی از بحرانی‌ترین چالش‌های قرن حاضر تبدیل کرده است و اگر به همین روش پیش برویم قطعاً نسل‌های آینده با مشکلات جدی مواجه خواهند شد.
طی این سال‌ها به این نتیجه رسیده‌ایم که هیچ سیاست و راهکاری بدون همراهی مردم به نتیجه نمی‌رسد. آینده منابع آبی کشور در گروی مشارکت عمومی، تصمیم‌گیری‌های هوشمندانه و شفافیت نهادهای مسئول است. همه ما وظیفه داریم نه‌تنها در مصارف شخصی تجدیدنظر کنیم، بلکه با ترویج فرهنگ درست مصرف، به حافظان منابع آبی بدل شویم.
بدیهی است برای اینکه فرزندان ما نیز بتوانند از این نعمت الهی بهره‌مند باشند، امروز باید آگاهانه و مسئولانه مصرف کنیم و راهکارهایی را برای کاهش و مدیریت مصرف آب در پیش بگیریم و با فرهنگ‌سازی دقیق و به‌موقع، این سرمایه حیات را برای نسل‌های آینده حفظ کنیم. اصلاح الگوی مصرف آب، آبیاری هوشمند در کشاورزی و استفاده از وسایل کم‌مصرف مهم‌ترین راهکارها در این زمینه هستند.
جمع‌آوری و استفاده از آب باران و ذخیره‌سازی آن برای استفاده در مزارع و ساختمان‌ها و جلوگیری از مصرف آب آشامیدنی در آبیاری‌ها، بازچرخانی آب در کارواش‌ها، فرهنگ‌سازی و آموزش نیز از دیگر اقدامات مهم و تأثیرگذار هستند که می‌توانند کمک شایانی به کاهش مصرف آب و مدیریت آن داشته باشند. فرزندان ما باید بدانند که آب، نعمتی تمام‌شدنی است و هر قطره آن اهمیت دارد.
اجرای پروژه‌های بازچرخانی آب و تصفیه پساب در البرز
نامداری بیان می‌کند: در استان پروژه‌هایی در زمینه بازچرخانی آب و تصفیه پساب برای مصارف غیرشرب در حال اجرا هستند که از جمله آن‌ها می‌توان به راه‌اندازی چهار دستگاه پکیج تصفیه‌خانه فاضلاب محلی با مشارکت شهرداری و شرکت آبفای کرج اشاره کرد. تفاهم‌نامه‌ای نیز میان شهرداری هشتگرد و آبفای ساوجبلاغ منعقد شده است که به‌موجب آن، از پساب تصفیه‌خانه فاضلاب مهستان برای مصارف غیرشرب استفاده خواهد شد.
وی عنوان می‌کند: برای مقابله با بحران آب در البرز، مجموعه‌ای از اقدامات در دو سطح میان‌مدت و بلندمدت در دستور کار قرارگرفته در افق بلندمدت، مسئولیت اصلی با شرکت آب منطقه‌ای استان البرز است که طبق قانون، طرح جامع آب را به‌عنوان سند بالادستی مدیریت منابع آبی تدوین و اجرا می‌کند. این طرح راهبردی شامل برنامه‌ریزی برای تأمین پایدار منابع، کنترل مصارف و هماهنگی بین‌بخشی در استفاده از آب است.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان البرز اذعان می‌کند: کنار این طرح کلان، برنامه‌هایی در سطح میان‌مدت نیز با هدف مدیریت تقاضا، بهینه‌سازی مصرف و ارتقای زیرساخت‌ها در حال پیگیری است که پیگیری درخواست ممنوعیت ساخت‌وسازهای انبوه در استان و ارائه مشوق‌هایی برای مهاجرت معکوس به‌منظور جلوگیری از تمرکز بیش‌ازحد جمعیت در مناطق پرتنش آبی از جمله این اقدامات محسوب می‌شوند.
نامداری اظهار می‌کند: در بخش تأمین آب، اجرای طرح ملی تصفیه‌خانه شماره 3 کرج و افزایش سهم آب سطحی در تأمین نیازهای شهری، از جمله برنامه‌های کلیدی محسوب می‌شود که می‌تواند فشار بر منابع زیرزمینی را کاهش دهد. در حوزه مدیریت شبکه، برنامه‌هایی برای هوشمندسازی تأسیسات آب و فاضلاب و توسعه استفاده از شیرآلات تنظیمی فشار در حال اجراست که به کاهش میزان هدررفت و نشتی آب کمک می‌کند.
وی با اشاره به توزیع عادلانه و با فشار متعادل به‌موجب این اقدام تصریح می‌کند: از سوی دیگر، تلاش برای جذب سرمایه‌گذاری در بخش تولید برق خورشیدی در تأسیسات آبفا در دستور کار قرار دارد. بخشی از این رویکرد نیز به فروش پساب برای آبیاری فضای سبز یا بهره‌برداری در طرح‌های توسعه فاضلاب مربوط می‌شود که می‌تواند نقش جایگزین مؤثری برای منابع آبی ایفا کند، احیا و مهندسی مجدد چاه‌های آب و کنترل و پایش مستمر کیفیت آب از دیگر برنامه‌هاست.
میراث آب، مسئولیت امروز ما برای نسل‌های آینده
فراموش نکنیم با رفتارهای مسئولانه امروز، میراث‌دار منابع آبی برای نسل‌های آینده خواهیم بود. هر تصمیم آگاهانه‌ای که در مصرف آب می‌گیریم، گامی است در مسیر ساختن آینده‌ای پایدار و امیدوارکننده برای فرزندانمان، پس بیاییم با نگاهی بلندمدت و فراتر از نیازهای لحظه‌ای، آب را نه‌تنها برای امروز، بلکه برای فردا، برای نسل‌هایی که هنوز به دنیا نیامده‌اند، حفظ کنیم.
در شرایطی که کاهش شدید سطح آب سدها زنگ خطر بحران را به صدا درآورده است و منابع آب زیرزمینی نیز به مرز نابودی رسیده‌اند، دیگر فرصتی برای سهل‌انگاری باقی نمانده است. مصرف بی‌رویه آب نه‌تنها رفاه امروز، بلکه حیات فردا را تهدید می‌کند، امروز بیش از هر زمان دیگری باید باور کنیم که تغییر از ما آغاز می‌شود.
به‌خاطر داشته باشیم که امروز، هر قطره آبی که حفظ شود، فردایی روشن‌تر برای سرزمین‌مان خواهد ساخت، این موضوع زمانی محقق می‌شود که همه ما چه در خانه، چه در مزرعه، چه در صنعت و چه در مدیریت منابع، با اتحاد، آگاهی و احساس مسئولیت به میدان بیاییم.
با مدیریت صحیح، آموزش فرزندان و ترویج فرهنگ مصرف مسئولانه، می‌توانیم روند کاهش منابع را کند کنیم و امید را به آینده بازگردانیم. آب، حق همه نسل‌هاست، بیاییم این حق را محترم بشماریم!
